Po rozwodzie, w większości przypadków kolejnym krokiem poprzedzającym rozpoczęcie nowego rozdziału w życiu, jest dokonanie podziału majątku wspólnego, zgromadzonego w trakcie trwania ustroju ustawowej wspólności majątkowej. Większość osób skupia się w tym miejscu przede wszystkim na podziale mieszkania lub domu, niejednokrotnie zapominając o środkach jakie zgromadzone zostały na funduszach emerytalnych.

Czy środki z funduszu emerytalnego wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków?

Zgodnie z treścią artykułu 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku wspólnego małżonków należą również środki zgromadzone na rachunkach otwartych lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków – jak najbardziej stanowią więc one jeden z przedmiotów podziału majątku. Potwierdza to również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2016 roku.

Rodzaje funduszy emerytalnych.

Rozróżniamy trzy podstawowe rodzaje funduszy emerytalnych. Pierwszym z nich jest Otwarty Fundusz Emerytalny, powstały w wyniku reformy emerytalnej z 1999 roku. Jednym z głównych zadań OFE jest inwestycja napływających w formie składek środków. Przystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego jest w pełni dobrowolne – decyzję podejmujemy po rozpoczęciu pierwszej pracy. Jeśli objęci jesteśmy ubezpieczeniem społecznym i zdecydujesz się na otworzenie rachunku w otwartym funduszu emerytalnym to Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazywał będzie część składek do wybranego funduszu. Zgromadzone na funduszu środki dostępne są dla nas dopiero po ukończeniu wieku emerytalnego.

Kolejnym z nich są pracownicze fundusze emerytalne (PPK oraz PPE) będące dobrowolnymi funduszami, niezależnymi od ZUS oraz OFE. Gromadzimy na nich środki finansowe przy wsparciu pracodawcy.
Do PPE mogą przystąpić pracownicy posiadający odpowiedni staż pracy u danego pracodawcy, z wyłączeniem pracowników, którzy ukończyli 70 lat. Minimalny okres zatrudnienia, uprawniający do udziału w PPE wynosi 3 miesiące.

Do PPK automatycznie zapisywane są osoby zatrudnione które nie skończyły 55. roku życia, legitymujące się trzymiesięcznym okresem zatrudnienia. Mogą one jednak złożyć wcześniej deklarację o niedokonywaniu wpłat do PPK. Osoby, które ukończyły 55 rok życia, ale nie ukończyły 70 lat, są zapisywane do PPK na swój wniosek, a osoby które ukończyły 70 lat nie mogą przystąpić do tego programu.

Środki gromadzone na rachunku PPE uczestnika są jego własnością, jednak może on uzyskać dostęp do tych środków dopiero po osiągnięciu określonego wieku. Wypłata może nastąpić, na wniosek, po ukończeniu przez uczestnika 60. roku życia lub po przedstawieniu przez niego decyzji o przyznaniu prawa do emerytury. Jeśli uczestnik ukończył 70. rok życia, pracodawca automatycznie wypłaca mu środki, chyba że uczestnik – pomimo ukończenia 70 lat – pozostaje w stosunku pracy z pracodawcą prowadzącym PPE. W takim przypadku wypłata następuje po ustaniu stosunku pracy. 

To istotna różnica między PPE a PPK. W PPK uczestnik może w dowolnym momencie, jeszcze przed ukończeniem 60 lat, wycofać środki ze swojego rachunku PPK. Może także, na preferencyjnych zasadach, wypłacić środki w szczególnych sytuacjach życiowych – przykładowo w razie poważnego zachorowania.

Ostatnim wyróżnianym rodzajem funduszu emerytalnego jest indywidualny fundusz emerytalny – IKE. Prawo do dokonywania wpłat  na IKE  przysługuje  osobie fizycznej, która ukończyła 16 lat.  Na IKE może gromadzić oszczędności wyłącznie jeden oszczędzający. Oznacza to, że nie ma możliwości gromadzenia oszczędności wspólnie, np. z małżonkiem czy z dzieckiem. Każda z tych osób musi założyć własne, odrębne IKE. IKE można założyć bez względu na to, czy jest się uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego.

Jak dokonać podziału środków zgromadzonych na funduszu emerytalnym?

Podział ten, podobnie jak podział innych przedmiotów majątkowych może odbyć się na drodze sądowej, bądź w ramach ugody zawartej między stronami na przykład na drodze mediacji pozasądowej. Po okazaniu dokumentu potwierdzającego wysokość środków zgromadzonych na funduszu, część środków, w przeważającej części 1/2 przekazana zostanie w ramach wypłaty transferowej na fundusz drugiego z małżonków – nie ma możliwości wypłaty tych środków w gotówce.

Jeżeli były małżonek nie posiada własnego rachunku w otwartym funduszu emerytalnym i w terminie dwóch miesięcy od dnia przedstawienia dowodu, iż jest on uprawniony do otrzymania części środków, nie wskaże rachunku w jakimkolwiek funduszu, to fundusz do którego należy drugi z małżonków otworzy dla niego nowy, odrębny rachunek, na który następnie przekazana zostanie wypłata transferowa.

W określonych przypadkach, kiedy rachunek otworzony został  przez fundusz emerytalny, istnieje możliwość dokonania wypłaty środków w terminie 14 dni, jeżeli złożony zostanie wniosek wraz z decyzją przyznającą emeryturę lub w razie nie nabycia prawa do emerytury po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn.

Co ważne – jeżeli środki zgromadzone na otwartym funduszu emerytalnym nie zostały uwzględnione w oficjalnych dokumentach i roszczeniach sądowych przy podziale majątku, w określonych sytuacjach, przykładowo kiedy jedno z małżonków znajduje się w trudnej sytuacji finansowej istnieje możliwość transferu aż do 50 % środków zgromadzonych na koncie OFE, po udowodnieniu uprawnień – nie jest to jednak częsta praktyka.

Wypłata środków zgromadzonych na rachunku członka pracowniczego funduszu, które objęte były małżeńską wspólnością majątkową, w przypadku rozwiązania poprzez rozwód bądź unieważnienia małżeństwa, następuje bezpośrednio na rzecz jego byłego współmałżonka w terminie do 3  miesięcy od dnia przedstawienia funduszowi dowodu, że środki te przypadły drugiemu z małżonków. Zgromadzone środki przekazywane są w formie wypłaty transferowej na rachunek PPK byłego małżonka. Jeśli były małżonek nie jest stroną umowy o prowadzenie PPK zgromadzone na nim środki, przysługujące temu małżonkowi w wyniku podziału majątku przekazane mogą zostać w formie pieniężnej lub w formie wypłaty transferowej na wskazany przez tego małżonka rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej, pod warunkiem ich wypłaty po ukończeniu 60 roku życia.